Μεταφορές και περιβάλλον     
Το μέλλον μας συνδέεται με την ανάληψη της περιβαλλοντικής ευθύνης μας.

Μια διερεύνηση των τρόπων μετακίνησης των μαθητών του σχολείου μας και των απόψεων τους γύρω από τη χρήση του ποδηλάτου. Τα περισσότερα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα σχετίζονται με το περιβάλλον. Φαινόμενα όπως η τρύπα στο στρώμα του όζοντος, το νέφος των μεγαλουπόλεων, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η κλιματική αλλαγή και τα επακόλουθα ακραία καιρικά φαινόμενα αποτελούν επιπτώσεις του αλόγιστου ρυθμού ανάπτυξης και εξέλιξης του ανθρώπου κατά τους τελευταίους αιώνες. Μιας ανάπτυξης η οποία ποτέ δε διασφάλισε την ανανέωση των φυσικών πόρων, θεμελίων της ζωής, και υποθήκευσε το μέλλον.Ειδικότερα οι μεταφορές, εκτός από κύριοι καταναλωτές μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αποτελούν έναν από τους μεγαλύτερους παράγοντες εκπομπής ρύπων στη φύση. Γι’ αυτό οι σύγχρονες κοινωνίες βρίσκονται μπροστά στην ανάγκη της δημιουργίας και της λειτουργίας ενός συστήματος μεταφορών που θα εξυπηρετεί τους πολίτες χωρίς να ρυπαίνει το περιβάλλον. Και εδώ καλείται η εκπαίδευση «να αναπτύξει δεξιότητες και στάσεις κατανόησης της σχέσης ανθρώπου, πολιτισμού και φυσικού περιβάλλοντος» και να οικοδομήσει έναν κώδικα περιβαλλοντικά υπεύθυνων συμπεριφορών, που θα οδηγήσουν σε πιο καθαρό και ποιοτικό φυσικό περιβάλλον. Το πρόγραμμα Veni, Vidi, ..Bici του Erasmus+, στο οποίο συμμετέχει το σχολείο μας, επιδιώκει να ενημερώσει και να εξοικειώσει τους μαθητές με τις πρακτικές εναλλακτικών μεταφορών και κυρίως με τη χρήση του ποδηλάτου, του μέσου που διασφαλίζει τεράστια πλεονεκτήματα στους ανθρώπους αλλά και στη φύση.

Με το αστικό λεωφορείο  ή με  το οικογενειακό αυτοκίνητο;

Αρχικά, οι μαθητές συνέταξαν ένα ερωτηματολόγιο για να ανιχνεύσουν τους τρόπους της καθημερινής μετακίνησης των συμμαθητών τους και τη στάση τους απέναντι στα ήπια μέσα μεταφοράς και κυρίως το ποδήλατο. Διαπιστώθηκε, λοιπόν, ότι, καθώς το σχολείο μας συγκεντρώνει τους μαθητές της συνοικίας στην οποία βρίσκεται και το ίδιο, ένα μεγάλο ποσοστό από αυτούς (40,2%) φτάνει στο σχολείο με τα πόδια. Το ποσοστό όσων πρέπει να διανύσουν μια μεγαλύτερη απόσταση μοιράζεται σε όσους χρησιμοποιούν το αστικό λεωφορείο (24,8%) και σε όσους προτιμούν να τους φέρνει στο σχολείο κάποιος γονιός τους με το Ι.Χ. αυτοκίνητο (23,5%), ενώ ο αριθμός των μαθητών που χρησιμοποιούν το ποδήλατο για την προσέλευσή τους είναι αρκετά μικρός, μόλις το 11,5%.

Τα αποτελέσματα αυτά, ωστόσο, αντιστρέφονται στην επόμενη ερώτηση: Για τις εξωσχολικές δραστηριότητες κατά τις απογευματινές ώρες, το μεγάλο ποσοστό των μαθητών (54,7%) μετακινείται με το ΙΧ αυτοκίνητο που οδηγεί ο γονιός του. Αν και ο αριθμός όσων χρησιμοποιούν το ποδήλατο στις απογευματινές μετακινήσεις τους αυξάνεται (17,5%), το ποσοστό όσων χρησιμοποιούν το αστικό λεωφορείο μειώνεται κατά πολύ (6%).

Παιχνίδι ή μεταφορικό μέσο;

Τελικά η έρευνα αποτύπωσε τις καθημερινές συνήθειες των Νεοελλήνων, όπως ήδη τις ξέρουμε: Οι γονείς είναι πάντα έτοιμοι να εξυπηρετήσουν τους νεαρούς εφήβους, όποτε αυτοί το ζητούν, αντί να τους διδάξουν πώς να μετακινούνται με ποδήλατο ή να τους μάθουν να προσαρμόζουν το πρόγραμμά τους για να μετακινούνται με το αστικό. Αυτή η τάση εξηγεί και το μεγάλο ποσοστό των μαθητών (47,4%) οι οποίοι δηλώνουν ότι βλέπουν το ποδήλατο μόνο ως μέσο διασκέδασης.

Είναι, αναμφίβολα, ένα απολαυστικό παιχνίδι που χαρίζει μοναδικές στιγμές ξεγνοιασιάς και εκτόνωσης. Κάθε παιδί, λοιπόν, θέλει και έχει το ποδήλατό του. Πόσο δύσκολο είναι αυτό να γίνει και το αγαπημένο μέσο μεταφοράς του μέσα στην πόλη αλλά και στη φύση; Ας μη χαθεί , λοιπόν, η ευκαιρία να διδαχθούν οι μαθητές τη χρήση του ποδηλάτου και ως μεταφορικού μέσου.

Είναι πράγματι το ποδήλατο λιγότερο βολικό και ασφαλές;

Εάν η εντύπωση του «εύκολου και γρήγορου μέσου μεταφοράς» υπερισχύει ως κριτήριο για να επιλέγουμε μικροί και μεγάλοι το ιδιωτικό αυτοκίνητο, υπάρχει και μια άλλη όψη που επηρεάζει τις επιλογές μας, αυτή που αφορά την ασφάλεια τη δική μας και την ασφάλεια του περιβάλλοντος. Οι μαθητές θεωρούν, σε μεγάλο ποσοστό (56,8%), ότι το ποδήλατο είναι λιγότερο «βολικό» από το αυτοκίνητο και επίσης ότι είναι λιγότερο ασφαλές από αυτό (42,3%). Πρόκειται βέβαια για μια κυρίαρχη αντίληψη, που όμως δεν ανταποκρίνεται πάντα στην πραγματικότητα. Οι στατιστικές λένε πως τα ατυχήματα με ποδήλατο είναι τα λιγότερο σοβαρά, ενώ παράλληλα θεωρείται μέσο γρήγορο, ευέλικτο, μέσο που μπορεί να εξασφαλίσει χρόνο και χώρο, βολικό δηλαδή, ειδικά σε μια μέση επαρχιακή πόλη σαν την Αλεξανδρούπολη. Οι ερωτηθέντες μαθητές, πάντως, θεώρησαν κατά 38,9% την Αλεξανδρούπολη πόλη ασφαλή για τους ποδηλάτες, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό, 56,4%, θεώρησε πως η πόλη μας δεν είναι απολύτως ασφαλής, συνδέοντας το θέμα της ασφάλειας με την ύπαρξη των ποδηλατοδρόμων. Τέλος, σε ερώτηση αξιολόγησης των παραγόντων επικινδυνότητας, οι μαθητές, μαζί με την έλλειψη των υποδομών, θεώρησαν επικίνδυνη την έλλειψη κυκλοφοριακής αγωγής κυρίως από μέρους των οδηγών αυτοκινήτων, σε ποσοστό 95%.

Είναι βολικό για μας,  είναι βολικό και για το περιβάλλον;

Παρά την προτίμηση στο «βολικό» αυτοκίνητο, ένα μεγάλο ποσοστό (62,8%) θεωρεί το αυτοκίνητο το πιο δαπανηρό μεταφορικό μέσο (αγορά, καύσιμα), το 35% αντιλαμβάνεται το αυτοκίνητο ως μέσο βλαβερό για το περιβάλλον, ενώ το 32,9% εξακολουθεί να αναφέρεται σ’ αυτό ως το «βολικότερο» μέσο μεταφοράς.

Οι συμμετέχοντες στην έρευνα μαθητές απάντησαν πως οι άνθρωποι επιλέγουν το μεταφορικό μέσο με κριτήριο την άνεση και τη γρήγορη εξυπηρέτησή τους κατά 87% και μόλις το 20% πιστεύει πως κατά την επιλογή τους οι άνθρωποι αξιολογούν και τη σημασία του μέσου για το περιβάλλον. Νομίζουμε πως αυτή η εντύπωση των μαθητών δεν απέχει από την πραγματικότητα, αφού στην Ελλάδα ούτε είναι πολύ διαδομένες οι ήπιες και φιλικές στο περιβάλλον μεταφορές ούτε και προωθούνται στο βαθμό που θα έπρεπε.

Πάντως οι μαθητές σε ένα μεγάλο ποσοστό, που αγγίζει το 61,5%, αναγνωρίζουν πως ο τρόπος μετακίνησης των ανθρώπων στις μεγάλες πόλεις, η αυξημένη δηλαδή χρήση των ιδιωτικών αυτοκινήτων, είναι ένας από τους βασικότερους παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά το περιβάλλον:

Μένει, βέβαια, αυτή η γνώση των μαθητών να τους οδηγήσει μελλοντικά σε περιβαλλοντικά υπεύθυνες στάσεις και συμπεριφορές.

 Η αξία της κυκλοφοριακής αγωγής

Εντύπωση προκάλεσε το γεγονός ότι, απέναντι σε όσους θεωρούν ανύπαρκτη (23,5%) και ανεπαρκή (33,3%) την κυκλοφοριακή αγωγή που παρέχει το σχολείο, υπάρχει ένα σοβαρό ποσοστό μαθητών (43,2%) που τη θεωρεί επαρκή. Αυτό, κατά τη γνώμη μας, καταδεικνύει την άγνοια των μαθητών γύρω από το περιεχόμενο, τις ιδιαιτερότητες και τη μεγάλη αξία αυτής της αγωγής. Είναι ευθύνη πρωτίστως του εκπαιδευτικού συστήματος να παράσχει στους νέους την ολοκληρωμένη κυκλοφοριακή αγωγή που θα οδηγήσει στη συνειδητοποίηση και στην ανάγκη εφαρμογής των κανόνων κυκλοφορίας από όλους μας.

Το μεταφορικό μέσο του μέλλοντος

Είναι, ωστόσο, αξιοπρόσεχτο ότι οι μαθητές θεωρούν σε ποσοστό 83,3% πως, για να χρησιμοποιήσουν το ποδήλατο για τη μετακίνησή τους μέσα στην πόλη, πρέπει πρώτα να γνωρίσουν καλά τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας και πιστεύουν επίσης κατά 67,1% πως πρέπει προηγουμένως να προβούν και στον τεχνικό έλεγχο του ποδηλάτου.

Ελπίζουμε, στηριζόμενοι σε αυτή την υπεύθυνη στάση των συμμαθητών μας, πως οι αυριανοί πολίτες θα είναι ενημερωμένοι και συνειδητοί χρήστες αυτού του μέσου και πως οι πόλεις όπου θα ζουν θα είναι πόλεις του ποδηλάτου, καθαρές και όμορφες. Σε αυτό το πλαίσιο προσδοκούμε και το πρόγραμμα του Erasmus+, να καθοδηγήσει τους μαθητές στην ανακάλυψη της μεγάλης σημασίας του ποδηλάτου για το μέλλον του πλανήτη και του πολιτισμού. Γιατί το ποδήλατο δεν είναι ξεπερασμένο, αντιθέτως είναι το μέσο του μέλλοντος.

• Για το άρθρο της έρευνας εργάστηκαν οι μαθήτριες – δημοσιογράφοι της ομάδας της Β τάξης του Erasmus+ Μυρτώ Μούσου, Τσάτσου Μαρία Ελένη και Σταμούδη Χριστίνα.